< terug naar de lijst met oorkonden
Koning
Filips IV van Frankrijk vertelt hertog Jan I van Brabant, graaf Reinoud
I van Gelre en graaf Gwijde van Vlaanderen hoe ze hun langdurige ruzie moeten
oplossen (15 oktober 1289)
Samenvatting
Filips, koning van Frankrijk, bemiddelt in het conflict over het hertogdom
Limburg tussen Jan, hertog van Brabant, en Reinoud, graaf van Gelre. Jan
heeft Reinoud meer dan een jaar geleden gevangengenomen, maar nu is het
de koning gelukt de graaf van Gelre te bevrijden en een solide vrede tussen
de hertog van Brabant en de graaf van Gelre te smeden.
Om een volledige vrede te kunnen sluiten, geeft ook Gwijde, graaf van Vlaanderen
en markies van Namen, toestemming aan Filips om een uitspraak te doen over
de betaling van 4000 zilveren mark, die de hertog van Brabant eist van Waleran,
heer van Valkenburg. De graaf van Vlaanderen heeft beloofd Waleran vrij
te kopen van die boete.
De hertog van Brabant en de graven van Vlaanderen en Gelre komen voor de
uitspraak op 15 oktober 1289 naar Parijs, waar ze beloven zich aan de volgende
afspraken te houden.
De graaf van Gelre wordt uit de gevangenis van de hertog van Brabant vrijgelaten.
De graaf van Gelre doet voor altijd afstand van zijn rechten op het hertogdom
Limburg, ten gunste van de hertog van Brabant. Datzelfde geldt voor de rechten
op de kastelen Duisburg, Wassenberg, Herve en Sprimont. De graaf van Gelre
moet 6200 Keulse mark betalen aan de hertog van Brabant als vergoeding voor
de inkomsten die hij voor die kastelen ontvangen heeft.
De hertog van Brabant hoeft niets te betalen voor tijdens de oorlog veroorzaakte
beschadigingen of gemaakte beledigingen ten opzichte van de graaf van Gelre
en de zijnen.
De graaf van Gelre geeft de stad Tiel terug aan de hertog van Brabant in
door de oorlog verwoeste staat.
De graaf van Gelre hoeft niets te betalen voor zijn vrijlating, en ook niet
voor veroorzaakte beschadigingen of gemaakte beledigingen ten opzichte van
de hertog van Brabant en de zijnen tijdens de oorlog.
De hertog van Brabant geeft de Bommelerwaard en Tielerwaard terug aan de
graaf van Gelre. De hertog mag vóór Kerstmis het kasteel van
Driel afbreken dat hij in de Bommelerwaard heeft laten bouwen.
Gwijde, graaf van Vlaanderen, betaalt aan de hertog van Brabant de boete
van 4000 mark, die de hertog van Waleran, heer van Valkenburg, eist. Zodra
dat betaald is, zal de heer van Valkenburg van deze schuld ontlast zijn.
De graaf van Vlaanderen geeft de kastelen van Herve en Sprimont, die hij
op dit moment in zijn bezit heeft, terug aan de hertog van Brabant. De hertog
van Brabant moet op zijn beurt vóór Kerstmis de kosten die
de graaf van Vlaanderen voor Lontzen en de bijbehorende gebieden gemaakt
heeft vergoeden.
Verder moet er voortaan tussen de hertog van Brabant en de graaf van Gelre
een stabiele vrede heersen. Zij moeten goede vrienden zijn en elkaar alle
haat vergeven. Dit geldt ook voor alle bondgenoten van beide partijen. Voor
de de hertog van Brabant zijn dat de graven van Holland, Berg, Gulik, Kleef
en van der Mark, en de burgers van Keulen en Aken. Voor de graaf van Gelre
de heer van Valkenburg.
De hertog van Brabant, de graaf van Gelre en de graaf van Vlaanderen hebben
deze overeenkomst in aanwezigheid van koning Filips van Frankrijk volledig
en uitdrukkelijk geaccepteerd en goedgekeurd. Ten teken van beterschap,
liefde en vrede geven zij elkaar de vredeskus en laten verder alle haat
varen. De graaf van Gelre brengt aan de hertog van Brabant de leenhulde
voor het land dat hij van hem in leen heeft.
Achtergrond
Deze oorkonde sluit een langdurige oorlog af tussen hertog Jan I van
Brabant en een aantal vijanden, van wie graaf Reinoud I van Gelre de belangrijkste
was. De ruzie ontstond in 1283, toen Irmgard, de laatste erfgenaam van het
hertogdom Limburg, kinderloos stierf. Omdat ze was getrouwd met graaf Reinoud
I van Gelre, hield deze de macht over het hertogdom Gelre. Dat vonden zijn
buren niet zo leuk, omdat Reinoud daarmee erg machtig werd. Andere edellieden
eisten de hertogstitel van Limburg voor zich op. De belangrijkste was hertog
Jan I van Brabant. Zijn familie riep al bijna twee eeuwen lang dat zij eigenlijk
de baas in Limburg zouden moeten zijn.
Limburg was maar een klein vorstendom, maar wel strategisch gelegen. Als
het Jan I zou lukken om de macht over te nemen, dan had hij niet alleen
een verbinding gemaakt tussen zijn Brabantse gebieden en de gebieden aan
de Rijn waar hij over heerste, maar vooral ook zou hij daarmee zijn greep
op de belangrijke handelsweg tussen Brugge en Keulen verstevigen.
Na vijf
jaar van kleine gevechten en veroveringen kwam het op 5 juni 1288 tot een
grote veldslag bij het plaatsje Woeringen vlak bij Keulen (zie het plaatje
hiernaast). Jan I van Brabant en zijn bondgenoten boekten een verpletterende
overwinning op graaf Reinoud I van Gelre, hertog Hendrik VI van Luxemburg
(die vlak daarvoor de hertogstitel over Limburg van Reinoud overgekocht
had, in ruil voor hun bondgenootschap) en Siegfried van Westenburg, aartsbisschop
van Keulen. Hendrik sneuvelde bij Woeringen en Reinoud en Siegfried werden
door hertog Jan gevangengenomen.
Hertog Jan I van Brabant werd dankzij deze overwinning een van de machtigste
mannen in heel Europa.
Reinoud zat bijna anderhalf jaar lang in gevangenschap, todat koning Filips
IV de Schone zich met het conflict bemoeide. Hoewel hij als koning van Frankrijk
geen direct belang bij deze oorlog had (Brabant, Limburg en Gelre waren
onderdeel van het Duitse keizerrijk, maar de Duitse keizer had niet veel
macht in die gebieden), vond hij het toch nodig om in te grijpen. Rust en
vrede aan de noordgrens van zijn koninkrijk vond hij belangrijk genoeg om
een oplossing te zoeken. De strijdende partijen waren blij met zo'n onafhankelijke
'rechter', want ook zij wilden dat er een einde aan het conflict kwam.
Tips voor een script
Deze oorkonde sluit een dramatische periode af voor de ongelukkige graaf
Reinoud van Gelre. Vóór de slag bij Woeringen droomde hij
ervan om samen met zijn bondgenoten die machtige hertog van Brabant een
gevoelige slag toe te brengen. Maar dat pakte anders uit. Reinoud verloor
niet alleen de veldslag, maar ook een belangrijk deel van zijn bezittingen,
zijn aanzien en zijn vrijheid.
Hoe ziet jouw film eruit? Begint die op de dag van de strijd bij Woeringen?
Of laat je de verslagen Reinoud vanuit zijn gevangenis terugblikken op de
afgelopen anderhalf jaar? Laat je de bioscoopbezoekers meeleven met de tragische
Reinoud, die met het ondertekenen van de oorkonde zijn laatste vernedering
ondergaat? Is hij opgelucht dat hij eindelijk weer vrij is? Is hij een gebroken
man, die zijn onderdanen niet meer onder ogen durft te komen? Of zint hij
op wraak op hertog Jan I van Brabant?
Foto van de oorkonde
We kunnen nog geen foto tonen, omdat de oorkonde
helaas onvindbaar is in het Algemeen Rijksarchief te Brussel.
Over de oorkonde
De originele oorkonde wordt bewaard in het Algemeen Rijksarchief in
Brussel, Oorkonden van Brabant, nr. 137.
Het is een grote oorkonde van maar liefst 56 cm hoog en 56 cm breed.
Onderaan
hangt het zegel van koning Filips IV in groene was, bevestigd aan een groene
'staart'.
Van koning Filips IV zijn diverse zegels van andere oorkonden bekend (zie hier links en rechts).
De oorkonde is uitgegeven op de website van de DBNL. Daar vind je de volledige Latijnse tekst, een volledige Nederlandse vertaling, een uitgebreide toelichting en nog veel meer.
Links
Hieronder vind je een paar sites over de strijd bij Woeringen en de gevolgen van de veldslag, maar op internet kun je nog veel meer informatie over die belangrijke veldslag vinden. Daar valt een mooi filmscript van te maken!