In nomine summe et individue Trinitatis.

Henricus, dux Lotharingie, omnibus imperpetuum.

Quia ea que solis mortalium memoriis commendantur tractu temporis facile elabuntur, utile visum est, ut ea que memoria sunt digna, scripto perpetuentur.

(1) Igitur presenti pagina notum fieri volumus tam futuris quam presentibus, quod hominibus qui theloneum navium per Strenam et Scaldam a nobis in feodum tenebant, propter eorum insolentiam et violentiam quam transeuntibus inferebant, sentencia hominum nostrorum et parium ipsorum fecimus abiudicari. Cuius telonei medietatem nobis reservantes, aliam medietatem dilecto homini nostro ligio Godefrido de Breda in rectum feodum contulimus, ea conditione quod idem Godefridus suis viribus et potestate omnibus per predictas aquas transeuntibus, quousque noster conductus extenditur, pacem faciet sine nostris laboribus et expensis, nisi forte tanta contra eum invalesceret potentia, quod manifestum esset eum nostro indigere auxilio, tunc corpore proprio, si opus fuerit, et tota terra nostra ei assistere debemus.

(2) De universis navibus teloneum debentibus nos medietatem et predictus Godefridus aliam medietatem percipiet, sed pro vino quod a navibus vinum portantibus prius inmoderate accipi solebat, tres tantum denarios Coloniensis monete de quolibet vase accipi decrevimus, quorum duos nobis retenuimus, tercium sepedicto Godefrido in feodum conferentes. Ad teloneum istud accipiendum nos propriam navem et proprium telonearium habebimus; similiter et dictus Godefridus propriam navem et proprium telonearium habebit. Et uterque nostrum, ubicumque voluerit, suum teloneum accipiet super aquam que Scalda nuncupatur. Et ut omnis mala consuetudo accipiendi vel bibendi vinum (c)esset, decrevimus, ut quisque telonei nostri vel sepedicti Godefridi amministrator exstiterit, si a mercatoribus vinum exegerit vel gratis oblatum acceperit, corpus eius in nostra erit potestate et sine spe restitutionis exheredabitur. Mercator vero, qui eis vinum propinaverit vel obtulerit, elegancius vas vini quod in nave merit, amittet.

(3) Preterea hominibus qui Scakerslo a nobis in feodum tenebant, propter iniuriam et violentiam, quam tam in aquis quam supra terram hominibus inferebant, omne feodum de Scakerslo meritis suis exigentibus sententia parium suorum eis fecimus abiudicari, et illud domino Godefrido cum omni integritate in rectum feodum contulimus. Similiter et feodum de Ossendrecht, sicut hii qui ante hoc a nobis tenuerunt, ipsi Godefrido contulimus in feodum, tali conditione adiecta, quod de Scakerslo et Ossendrecht ipse in propria persona vel heres eius, qui Breda vel Scoten tenebit, idem feodum semper a nobis habebit, nec alium inde infeodare poterit.

(4) Item quicumque de hominibus nostris terram domini Godefridi ad manendum intraverit, ipse in pace eos possidebit, nisi forte milites vel filii militum vel de familia nostra fuerint. Si vero ad nos redire voluerint, sicut prius, nostri erunt. Eadem forma de hominibus dicti Godefridi observabitur, si causa manendi ad nos se transtulerint. Si vero transeuntes a nobis ad dictum Godefridum terram sub nobis habuerint, nos servicium de terra illa tam moderate accipiemus, sicut de hominibus nostris equevalente et vicina illi faciemus et idem facere tenetur idem Godefridus de terra hominum suorum ad nos transeuncium, ne a nobis ad eum transire volentes vel ab eo ad nos in aliquo propter hoc ab altero nostrum deteriorentur; si vero ab altero nostrorum aliqui ad alterum recedentes in aliquo ante excesserint vel de aliqua re eis calumpnia mota merit secundum quod excessus vel calumpnia exegerit per sentenciam nobis emendare debent.

(5) Item quicumque homines memorati Godefridi die huius conventionis facte opida libera, que de novo feceramus, intraverant ad manendum, scilicet Oesterwiic, Arendunc, Herentals, Turnhout, Hostraten, si voluerint ibi semper maneant et dominus Godefridus de terra eorum in suo dominio iacente ita moderatum servicium accipiet, quale de terra hominis sui equevalente consuevit accipere, ita quod propter hoc nullum detrimentum sustineant; si vero redire voluerint, nos eos equo animo recedere patimur. Si autem post tempus huius conventionis facte ad predicta opida nova vel alia, si qua nova fecerimus, libera causa morandi transire voluerint, nisi consenciente predicto Godefrido hoc faciant, bona eorum in potestate ipsius Godefridi erunt et de eis voluntatem suam faciet, ita quod nos per hoc non offendet.

(6) Item per omnia observandum est de hominibus nostris, si forte nobis invitis ad opida libera iamdicti Godefridi eos transire contigerit. Verum si qui homines sui ad opida nostra ab antiquo edificata, scilicet Boscum, Sygnen, Lyram, Arscot, Antwerpiam, Louanium, et his similia causa manendi transire voluerint, libere hoc facere poterunt, tali iure, quali semper ab antiquo transire solebant.

(7) Hec omnia, sicut prelibatum et prescriptum est, nos consanguineo nostro et fideli homini nostro ligio Godefrido de Breda et suis heredibus in rectum feodum contulimus tenendum a nobis et a nostris heredibus. E contra prefatus ligius Godefridus homo noster nobis sicut domino suo ligio promisit et iuramento confirmavit quod omnibus castris suis, tota terra sua, hominibus et ministerialibus suis et corpore proprio ipse et heredes sui ammodo nobis et heredibus nostris servient fideliter contra omnes homines, qui mori et vivere possunt. Et ad huius rei confirmationem ex mandato ipsius Godefridi specialiter omnes terre sue milites et militum filii et duodecim villarum homines ducenti et quadraginta ad hoc electi iuraverunt et se et suos heredes ad hoc obligaverunt quod, si forte idem Godefridus vel eius heredes ea, que predicta sunt, infregerint vel nobis, sicut pretaxatum est, fideliter non servierint, ipsi totis iuribus et bonis suis nobis sive heredibus nostris contra ipsum Godefridum vel eius heredes servient, donec ipsum vel suos heredes ad fidele servicium nostrum revocaverint. Vice versa, si prenominato Godefrido aliquis causa nostri guerram movere attemptaverit, nos ei modis omnibus assistemus vel si aliquis eum iniuste exheredare voluerit, quamdiu iuri parere vel consilio nostro stare paratus fuerit, nos ei tanquam ligio homini nostro non deerimus, quod cum omnibus precedentibus articulis iuramento confirmamus.

Ut autem huius constitutionis nostre pagina imposterum illibata et inconvulsa servietur, eam conscribi et appositione sigilli nostri cum subscriptione testium fecimus roborari.

Nomina testium sunt hec: Walterus Bertholt, Gerardus de Gremberghen, Arnoldus de Ranst, Godefridus, castellanus Bruxellensis, Arnoldus de Wesemale, Arnoldus dapifer, Robin de Thenis, Willelmus de Ekerne, Willelmus de Lyera, Walterus de Rimnam, Arnoldus, amman Antwerpiensis, Willelmus de Halle et alii quamplures.

Acta sunt hec anno incarnati Verbi M° CC° XII°, VI° kalendas marcii.

Vertaling door Geertrui Van Synghel

(1) Hendrik, hertog van Lotharingen, neemt bij vonnis van zijn leenmannen en hun gelijken de scheepstol op de Striene en de Schelde weg bij degenen die de tol van hem in leen houden, vanwege de onbeschaamdheid en het geweld dat zij toebrengen aan passanten. Hij ontneemt hun dat recht, waarbij hij de ene helft van de tol voor hem reserveert en de andere helft in recht leen overdraagt aan zijn leenman, Godfried van Breda. Dit op voorwaarde dat Godfried met zijn mannen en zijn strijdmacht door de voornoemde wateren gaand tot zover het geleide zich uitstrekt, vrede zal maken zonder kosten en uitgaven voor Hendrik, beehalve wanneer toevallig een dusdanige macht vijandig tegen Godfried zou optreden dat het duidelijk is dat hulp van Hendrik nodig is. Mocht dit nodig zijn, dan zal Hendrik hem met zijn eigen lichaam en zijn gehele land moeten bijstaan.

(2) Hendrik en Godfried zullen elk de helft hebben van de tol die door alle schepen verschuldigd is, maar voor de wijn die men eerst gewoon was onmatig te ontvangen van de schepen die wijn vervoeren, bepaalt de hertog dat drie penningen Keuls voor elk vat zal ontvangen worden; de hertog behoudt er twee van, de derde draagt hij in leen over aan Godfried. Om deze tol te ontvangen zal Hendrik een eigen schip en een eigen tollenaar hebben; Godfried zal ook zijn eigen schip en tollenaar hebben. En elk van beiden zal, waar hij maar wil, zijn tol ontvangen op de Schelde. En om aan de slechte gewoonte om wijn te aanvaarden of te drinken een einde te maken, bepaalt de hertog dat al wie zijn tollenaar is of de beheerder van Godfried en van de handelaren wijn vraagt of gratis aanbod accepteert, dat zijn lichaam dan in zijn macht zal zijn en hij zal zonder hoop op teruggave onterfd worden. De handelaar echter die hen de wijn aanbiedt of schenkt, zal het uitstekende vat wijn dat hij op het schip heeft, verliezen.

(3) Bovendien heeft Hendrik met een vonnis van zijn gelijken de mannen die Schakerlo van hem in leen houden, omwille van het onrecht en geweld dat ze zowel op het water als op het land veroorzaakt hebben, afstand doen nemen van het hele leen van Schakerlo met hun gevraagde verdiensten. Hij draagt dit met het geheel in recht leen over aan Godfried. Ook het leen van Ossendrecht draagt hij aan Godfried in leen over, op dezelfde manier als degenen die het daarvoor van hem in leen hielden en op voorwaarde dat Godfried in eigen persoon of zijn erfgenaam, die Breda of Schoten houdt, het leen van Schakerlo en Ossendrecht altijd van Hendrik, de hertog, zal houden en er geen ander mee zal kunnen belenen.

(4) Indien mannen van de hertog het land van Godfried binnenkomen om er te blijven, zal Godfried ze in vrede bezitten, tenzij het ridders, de zonen van ridders of leden van de familia van de hertog zouden zijn. Indien zij echter naar de hertog zouden willen terugkeren, zoals vroeger, zullen zij van de hertog zijn. De hertog zal op dezelfde manier omgaan met de mannen van Godfried, als zij zich tot de hertog keren om er te blijven. Indien echter degenen die van de hertog naar Godfried gaan, land onder de hertog houden, dan zal de hertog de herendienst van dat land als gepast aanvaarden, zoals hij van zijn mannen gelijkwaardig en passend zal doen. En Godfried zal gehouden zijn hetzelfde te doen uit het land van zijn mannen die naar de hertog komen, opdat degenen van de hertog die naar Godfried willen en van hem naar de hertog, er niet op achteruit zouden gaan. Indien echter sommige mannen van de hertog, teruggaand van de een naar de ander, eerder zouden weggaan of dat er om een of andere reden tegen hen een vordering is ingediend en hun vertrek of vordering bij vonnis geëist zou worden, dan zullen zij de hertog moeten schadeloos stellen.

(5) Indien mannen van Godfried die op de dag van deze overeenkomst binnengekomen zijn om te blijven in de vrije steden, die de hertog nieuw gemaakt heeeft, namelijk Oisterwijk, Arendonk, Herentals, Turnhout, Hoogstraten, dan mogen zij daar altijd blijven als ze dat willen. En Godfried zal een passende herendienst accepteren van hun land dat in zijn gebied ligt, een gelijkwaardig deel als hij gewoon is te aanvaarden uit de grond van zijn mannen, zodat zij hierdoor geen schade ondervinden. Indien zij echter nà het sluiten van deze overeenkomst naar de genoemde nieuwe steden zouden willen gaan of naar andere, als de hertog nieuwe wil maken, om er te blijven, dan zullen hun goederen, tenzij ze dit doen met instemming van Godfried, in de macht van Godfried zijn en kan hij er naar eigen goeddunken mee handelen, op die manier dat hij de hertog geen geweld aandoet.

(6) Bij dit alles moet in acht genomen worden dat, indien de mannen van de hertog toevallig door hem uitgenodigd zijn, het kan gebeuren dat zij naar de vrije steden van Godfried kunnen gaan. Indien echter de mannen van Godfried naar de hertogelijke steden zouden willen gaan om er te blijven, die van oudsher gebouwd zijn, zoals ’s-Hertogenbosch, Zichem, Lier, Aarschot, Antwerpen, Leuven, dan zullen ze dit vrij kunnen doen, onder dit recht als zij van oudsher altijd gewoon zijn te gaan.

(7) De hertog draagt dit alles, zoals behandeld en voorschreven is, in recht leen over aan zijn bloedverwant en trouwe leenman Godfried van Breda en diens erfgenamen, te houden van hem en zijn erfgenamen. Op zijn beurt heeft Godfried, man van de hertog, aan de hertog als zijn leenman beloofd en onder ede bevestigd dat hij vanaf dit moment de hertog en zijn erfgenamen trouw zal dienen met al zijn burchten, zijn gehele land, zijn mannen en dienstmannen en zichzelf met zijn eigen lichaam en zijn erfgenamen tegen iedereen die leeft en sterft. En om dit te bevestigen hebben, op bevel van Godfried, alle ridders van zijn land, de zonen van de ridders en 240 gekozen mannen van twaalf dorpen bezworen en zichzelf en hun erfgenamen verplicht dat, indien toevallig Godfried of zijn erfgenamen de voornoemde zaken zouden verbreken of de hertog, zoals eerder bepaald is, niet trouw zouden dienen, dat zij dan met al hun rechten en goederen de hertog of zijn erfgenamen tegen Godfried of zijn erfgenamen zullen dienen, totdat zij of hun erfgenamen tot de trouwe dienst van de hertog zouden worden teruggeroepen. Omgekeerd, indien iemand omwille van de hertog Godfried tot een oorlog zou trachten te bewegen, dan zal de hertog hem op alle mogelijke manieren bijstaan; en indien iemand hem onterecht zou willen onterven, zolang hij voor het gerecht zou verschijnen of voor onze raad, dan zal de hertog voor hem als zijn leenman niet ontbreken; dat bevestigt de hertog met alle voorgaande artikelen onder ede.

Hendrik bezegelt.

Getuigen: Wouter Berthout, Gerard van Grimbergen, Arnoud van Ranst, Godfried, burggraaf van Brussel, Arnoud van Wezemaal, Arnoud, seneschalk, Robijn van Tienen, Willem van Ekeren, Willem van Lier, Wouter van Rijmenam, Arnoud, amman van Antwerpen, Willem van Halle en vele anderen.

Gedaan in 1137.